Z lat wojny

    Przedstawiam kilka fragmentów książek dotyczących prac przymusowych przez jeńców wojennych na naszym terenie. 
  Jak wspominał Leonard Pawłowski, jeńcy francuscy uciekali z Nidzicy wykorzystując transporty kolejowe jadące na zachód. Zaopatrzeni w wodę zmagazynowaną w dętkach samochodowych i zapasem czekolad uciekali z Prus Wschodnich.

Jan Boenigk „Stosunek ludności miejscowej do polskich jeńców wojennych i robotników .przymusowych.”

... Tak potraktowany został działacz plebiscytowy Wiatalis Hanowski z Browiny koło Nidzicy. Zapłacił życiem za goszczeniem w swoim domu jeńców polskich i umożliwienie im listownych kontaktów z rodzinami. Wyrokiem sądu w Królewcu skazany został na pięć lat więzienia. Choć zwolniony w skróconym terminie, był tak zmaltretowany, że umarł w kilka tygodni po opuszczeniu więzienia.

Robotnik folwarczny z Orłowa  koło Nidzicy (Adolf Szczodrak por.str.260), będąc palaczem w miejscowej szkole, w trakcie rozmowy z grupą jeńców, o których wiedział, że byli nauczycielami, tak powiedział:”Wy ze szkoły i ja ze szkoły. Gdy wojna się skończy wy tu przyjdzieta i bandzieta szulspektorami> Nie zapomnijta i o mnie”.

Fryda Krzykowska, z domu Kulka, z Wierzbowa pod Nidzicą skazana została na 10 lat więzienia. Jej jedynym przewinieniem było to, że na spotkaniu towarzyskim u przyjaciółki, Sankowskiej, tańczyła z jeńcem polskim. Prasa określiła Krzykowską mianem „eine würdenlose Frau”- kobietą bez godności. Sankowska została skazana na pięć lat więzienia, a łagodniejszy  wymiar kary w porównaniu do Krzykowskiej tłumaczono tym, że Sankowska pochodziła z Łodzi i przed wyjściem za mąż posiadała obywatelstwo polskie. W gruncie rzeczy aktualnie obie miały obywatelstwo niemieckie, z tym że pierwsza urodziła się w zaborze pruskim, stąd była obywatelką tego kraju od  urodzenia.

„Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945” pod red. Czesław Pilichowski PWN  1979

    Nidzica

-Oddział roboczy jeńców nie ustalonej narodowości obozu w Olsztynku- Komando nr 1/201 Stalag IB Hohenstein   

    Oddział 13.05.1942 wizytowany był przez MKCK

-Obóz przejściowy. Przebywali w nim robotnicy przymusowi, głównie z okupowanych terenów ZSRR

-Więzienie sądowe_ Gerichtsgefängnis. Przeznaczone było dla mężczyzn z okręgu sądu obwodowego w Nidzicy, skazanych na krótkie kary więzienia i aresztu.

Frąknowo

-Oddział roboczy jeńców nie ustalonej narodowości obozu w Olsztynku- Kommando Stalag IB Hohenstein

   Wizytowany 16-21.09.1943 przez MKCK.

-Oddział roboczy jeńców nie ustalonej narodowości obozu w Olsztynku- Kommando Stalag IB Hohenstein. Wizytowany 9.03.1943 przez MKCK

Janowiec Kościelny

-Areszt żandarmerii. Mieścił się w budynku szkoły powszechnej. Więźniów wysyłano do obozów, m.in. do obozu w Działdowie.

Kownatki

-Oddział roboczy jeńców nie ustalonej narodowości obozu w Olsztynku. 16-21.09 1943 był wizytowany przez MKCK

Waplewo

-Oddział roboczy jeńców nie ustalonej narodowości obozu w Olsztynku. 9.03.1943 wizytowany przez MKCK

Żelazno

-Oddział roboczy jeńców nie ustalonej narodowości obozu w Olsztynku. Wizytowany przez MKCK 9.03.1943

Z. Lietz „Obozy jenieckie w Prusach Wsch.1939-45” Warszawa 1982

    W tym samym roku [1940] nie powiodła się ucieczka czterech polskich jeńców z Wierzbowa pod Nidzicą, których po siedmiu dniach tułaczki bez znajomości terenu, języka niemieckiego i żywności ujął patrol policji...

...    Każde z miast powiatowych, które zgłosiło zapotrzebowanie na siłę roboczą, otrzymywało byłych jeńców...1.06.1940r. Nidzica otrzymała 657 jeńców (patrz Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3/76)

...     W 1939 roku obóz w Olsztynku miał przejściowo podobóz z Żelaźnie w którym zgrupowano 1350 jeńców polskich.

...    W początkowym okresie istnienia obozu przejściowego w Olsztynku znajdowało się w nim 3 księży (m.in. ks. Biały z Janowa, bity i poniewierany przez wachmanów).

...   Stalag IB obejmował drużyny m.in.:Franknowo, Załuski, Żelazno, Waplewo, Bolejny

...  Od jesieni 1944 jeńców z obydwu obozów macierzystych dowództwo I okręgu wojskowego skierowało do kopania rowów przeciwczołgowych i przeciwpiechotnych.

Wśród drużyn Stalagu IB były drużyny niewielkie, takie jak w Wólce Orłowskiej (6 jeńców), Łynie (14 jeńców), Radominie (5 jeńców), Orłowie (14 jeńców), Kozłowie (13 jeńców) czy Nidzicy (15 jeńców), ale obok nich istniały ogromne kompanie robocze (Nidzica- 790 jeńców francuskich)