Początki Nidzicy na ziemi sasińskiej

 

  Zainteresowanie Zakonu Krzyżackiego ziemią sasińską (to na tej właśnie ziemi leży rejon nidzicki) sięga lat pięćdziesiątych XIII wieku.
   O ziemię tą toczył się wiloletni spór między Krzyżakami, a książętami kujawskimi, który znalazł odbicie w czasie zjazdu włocławskiego, gdy 4 sierpnia 1257 roku na mocy układu Kazimierza i Siemowita z Zakonem, książęta ci zrzekli się między innymi ziemi sasińskiej, uznając prawa Zakonu.
   Po 1321 roku zezwolono, za pewną opłatą, na wstęp do puszczańskkich obszarów nadgranicznych ziemi sasińskiej polskim drwalom, myśliwym, rybakom czy smolarzom z sąsiedniego Mazowsza.
   Poczynając od nadania 24 czerwca 1328 roku kontraktu lokacyjnego dla wsi Wielka Sławka, w 1347 roku. Zakon lokował Safronkę, w 1348 - Szkotowo, w 1349 - Bartki, w 1351 - Rączki oraz w 1355 roku Dobrzyń i wiele dalszych osad.
   Akcja kolonizacyjna na tej ziemi miała swój specyficzny przebieg, gdyż względy wojskowe spowodowały, że Zakon zaczął w tym rejonie tworzyć przede wszystkim wsie zobowiązane do służby wojskowej. Wśród zasadźców otrzymujących nadania znaczną większość stanowili Polacy i Prusowie. Dopiero w 1350 roku przystąpił Zakon do lokacji własnych wsi czynszowych na tym terenie.
  Rezultat planowej działalności osadniczej Zakonu na obszarach objętych byłym komornictwem nidzickim był imponujący. W początkach XV wieku znajdowały się tam łącznie 62 osady, w tym 8 wsi czynszowych na prawie chełmińskim, należącym do Zakonu czyli stanowiących własność państwa krzyżackiego w Prusach 5 wsi czynszowych na prawie pruskim, 13 dóbr rycerskich na prawie chełmińskim, 35 dóbr na prawie pruskim oraz jedno miasto na prawie chełmińskim - Nidzica. Miasto otrzymało akt formalnej lokacji 7 grudnia 138 roku. Ju z wcześniej, bo w 1359 roku, nazwa Nidzicy została podana w jednym z aktów lokacyjnych, "uf Neidenburg", całkiem jednoznacznie określającej charakter tego miejsca jako obwarowanego ośrodka osadniczego, być może administracyjnego, a w każdym razie strażniczego.
   Znaczący, jak na siedzibę komornika krzyżackiego, zamek zbudowany na wzniesieniu górującym nad okolicą i przylegający do wschodnich umocnień miasta, powstał zapewne na surowym korzeniu. Był to niewątpliwie zamek strażniczy, jakich wiele wybudował Zakon na swych rubieżach. Charakter i przeznaczenie zamku, jak i przyległej osady, warunkowały względy obronne państwa krzyżackiego. Wiele przemawia za tym, że Nidzica przed 1359 rokiem była nie tylko ośrodkiem obronnym czy strażnicą strzegącą granic przed ewentualnymi najazdami z Litwy i Mazowsza, ale pełniła funkcję centrum administracyjnego okręgu.
  Tekst postał z wykorzystaniem artykułu M. Grzeorz "Rozwój Nidzicy na tle procesów osadniczych" zamieszczonego w Komunikatach Mazursko Warmińskich 4/1984.